Różowe i niebieskie obowiązki

Dodaj komentarz

GUS opublikował wyniki sondażu na temat budżetów czasu Polaków. Możemy przyjrzeć się, czy życie kobiet i mężczyzn w naszym kraju wypełniają podobne sprawy.

Na poniższym wykresie zaprezentowana jest przeciętna, względna długość wykonywania danej czynności. Wyrażona jest w procentach, więc można ją interpretować dobowo, ale ze względu na uśrednienie bardziej trafne jest rozumienie tego wykresu jako przekroju całego życia (wyjąwszy dzieci do 14 lat). Zewnętrzny obwarzanek pokazuje, co składa się na życie statystycznego mężczyzny, a wewnętrzny – kobiety. Oczywiście prawie połowę życia przeznaczamy na potrzeby fizjologiczne, przede wszystkim sen. Odrobinę więcej czasu przeznaczają na nie kobiety. Co ciekawe, chodzi w szczególności o spanie (w drugiej kolejności o higienę i ubieranie się).

Następne w kolejności są praca zawodowa (zagregowana tu z nauką) oraz obowiązki domowe. Tu różnice między płciami są już duże i są względem siebie komplementarne. Kobiety spędzają w pracy zawodowej 11% życia, podczas gdy mężczyźni 18%. Z kolei na pracę w domu kobiety przeznaczają średnio 18% życia, a mężczyźni 10%. Ta różnica wynika z faktu, że kobiety znacznie częściej niż mężczyźni pozostają poza rynkiem pracy.

Przyjrzyjmy się temu dokładniej posługując się drugim wskaźnikiem, jakim jest średni czas wykonywania danej czynności (odnosi się tylko do osób, które tę czynność faktycznie wykonują). Poniższy wykres pokazuje średnią dobową różnicę wykonywania danej czynności między kobietami i mężczyznami. Wyrażona została w minutach.

Podział obowiązków wydaje się dość tradycyjny: kobiety prawie o godzinę dłużej dziennie zajmują się dziećmi i gotują niż mężczyźni (przy średniej ogólnopolskiej wynoszącej 145 minut w przypadku dzieci i 94 minut w przypadku przygotowywania żywności, są to duże kontrasty). Mężczyźni więcej czasu przeznaczają na budowę, naprawy i remonty, ale jest to różnica niecałych 30 minut (średnia generalna to 130 minut, zaskakująco dużo). Jeśli jednak spojrzymy teraz na długość wykonywania pracy zawodowej, to tutaj mężczyźni mają znaczną przewagę, bo pracują o godzinę dłużej, a jeśli jeszcze dorabiają, to także robią to o kwadrans dłużej niż kobiety. Jedynie w zakupach uczestniczymy po równo.

Brak równowagi w podziale obowiązków dotyczy praktycznie wszystkich sfer życia, ale ma inny charakter. W badaniu GUS 29% kobiet zadeklarowało wykonywanie pracy zawodowej w porównaniu z 47% mężczyzn. Zajęcia domowe wykonuje 97% kobiet i 85% mężczyzn. Bezpośrednią pracę na rzecz gospodarstwa domowego wykonują więc prawie wszyscy, z tym, że mężczyźni poświęcają się jej w znacznie mniejszym stopniu. Patrząc jedynie na podział pracy w domu, łatwo zarzucić mężczyznom lenistwo (średnio o 23 minuty na dobę dłużej oglądają telewizję, o 20 minut dłużej oddają się swojemu hobby, o 6 minut dłużej ćwiczą). Jednak równocześnie znacznie większa liczba kobiet decyduje, by w ogóle nie wychodzić na rynek pracy. W konsekwencji największa presja dotycząca podziału obowiązków spada na te gospodarstwa, gdzie wszyscy dorośli pracują – nie ma tu miejsca na alibi zarówno wobec zawodowej bierności, jak immunitetu wobec mycia okien. Rekompensata przychodzi w postaci wyższego stanu konta.

Bez dodatkowych danych nie można powiedzieć jak płeć, praca zawodowa i obowiązki domowe są ze sobą skorelowane. Porównania wymagałoby przede wszystkim to, jak wygląda dzień pracującej zawodowo kobiety i mężczyzny. Mamy nadzieję, że GUS podzieli się tymi danymi. Doświadczenie pokazuje jednak, że nikłe są na to szanse.

Noworoczne targi zdrowotne

Dodaj komentarz

Okres zawierania i przedłużania kontraktów między NFZem a jednostkami opieki zdrowotnej jest tradycyjnie czasem wyjątkowo burzliwym (zwłaszcza dla niektórych pacjentów). Nie wnikając szczegółowo w przedmiot sporu (jest to złożona gra interesów), warto zwrócić uwagę na bardzo nierównomierny zasięg geograficzny przejawów tego konfliktu. W mediach i na stronie Porozumienia Zielonogórskiego można znaleźć mapę, pokazującą jaka część POZów w poszczególnych województwach odmówiła świadczeń na nowych zasadach. My z kolei postanowiliśmy zrobić takie zestawienie dla miast wojewódzkich (wykres poniżej, dane ze stron oddziałów wojewódzkich NFZ, stan na 3.1.2015), który pozwala pokazać pewien rzadko podkreślany aspekt przebiegu tego sporu.

Jak widać przejawy wspomnianego konfliktu instytucjonalnego są niezwykle mocno zróżnicowane pomiędzy dużymi miastami Polski (niewielka entropia konfliktu). Spośród 18 stolic wojewódzkich, w 9 świadczenia według nowych zasad zgodziły się prowadzić wszystkie lub prawie wszystkie POZ. Z kolei w 5 innych zakres sprzeciwu świadczeniodawców można ocenić jako duży lub bardzo duży – wynosi od 45 do 67%. Ostatnie cztery miasta – Lublin, Rzeszów, Gdańsk i Opole to przypadki pośrednie, gdzie akcja sprzeciwu ani nie wygasła, ani nie osiągnęła bardzo dotkliwego poziomu (zamkniętych było między 14 a 32% POZów).

Tak duże zróżnicowanie geograficzne stanowi interesującą zagadkę. W przypadku różnic regionalnych kluczowym czynnikiem jest oczywiście siła Porozumienia Zielonogórskiego (między innymi dlatego w Wielkopolsce 100% przychodni zaczęło pracę zaraz po Nowym Roku). Być może da się jednak znaleźć również inne uwarunkowania tych różnic, patrząc właśnie na największe miasta.

Po pierwsze warto zauważyć, że jest to jeden z tych konfliktów, który w niewielkim stopniu związany jest z podziałem politycznym. Można by podejrzewać, że “bunt” lekarzy rodzinnych może być szczególnie silny tam, gdzie w generalnej populacji istnieje niski poziom poparcia dla partii rządzącej, zwłaszcza, że to ona desygnowała Ministra Zdrowia. Nie znajduje to potwierdzenia. Korelacja między zakresem protestu a poparciem dla PO w wyborach 2011 roku jest dość słaba, wynosi zaledwie -0,14. Zresztą rzut oka na mapę nie pozostawia złudzeń, że konflikt ten nie ma jednoznacznego politycznie charakteru – warto pamiętać, że parę lat temu PZ blisko współpracowało z rządem koalicji PO-PSL.

Jest natomiast jeden inny ważny czynnik, który warto chyba podkreślić – jest nim poziom urbanizacji. Korelacja między wielkością miasta wojewódzkiego a zakresem tamtejszego protestu wynosi -0,39 (zob. wykres poniżej). Innymi słowy, w wielkich miastach było znacznie mniejsze prawdopodobieństwo, że po Nowym Roku zamkniętych pozostanie wiele przychodni. Dlaczego tak się stało? Dlaczego to tu PZ miało mniejszą siłę wpływu? Wydaje się, że wyjaśnienie może być związane z wielkością rynku usług medycznych. W dużych miastach, gdzie oferta usług medycznych jest bogata, silniej działają mechanizmy rynkowe. Jeśli jedna przychodnia nie przyjmie pacjentów, weźmie ich inna. Warunki trudne do przyjęcia dla jednego świadczeniodawcy są do zaakceptowania dla innego. W efekcie protestowi trudniej osiągnąć masę krytyczną – dopóki warunki proponowane przez NFZ nie będą zupełnie nieakceptowalne dla zdecydowanej większości, opór względnie szybko się załamie. W mniejszych miejscowościach, zwłaszcza tam gdzie federacja świadczeniodawców ma względnie duże wpływy, protest jest znacznie bardziej dotkliwy, a zarazem skuteczny – mniejsze jest prawdopodobieństwo “wyłamania się” pojedynczych podmiotów. Pokazuje to, jaka jest (ceteris paribus) relacja pomiędzy siłą grup nacisku a stopniem rynkowości otoczenia. To między innymi dlatego w najgorszej sytuacji na początku stycznia znaleźli się pacjenci w Zambrowie i okolicach, a w najlepszej ci w Poznaniu i Warszawie.

Frekwencja w wyborach do sejmików

Dodaj komentarz

Mimo, że PKW ogłosiła już oficjalnie jak wygląda podział mandatów w wyborach samorządowych do rad i sejmików, to wciąż nie znamy dokładnych danych o liczbie wydanych kart, oddanych głosów i głosach nieważnych. Od dnia wyborów na stronie PKW możemy znaleźć jedynie częściowe dane o frekwencji – z godziny 17:30. W oczekiwaniu na kolejne dane, które mogą być przedmiotem ciekawych analizy, stworzyliśmy przy pomocy prostego, darmowego narzędzia mapę frekwencji głosów ważnych w wyborach do sejmików (poniżej).

Liczba oddanych głosów ważnych w wyborach do sejmików województw w stosunku do liczby osób uprawnionych do glosowania (w %)

Jak widać “ważna frekwencja” w wyborach do sejmików (39,7%) była dość odległa od łącznej frekwencji wyborów samorządowych, która – jak podano – wyniosła 47,4%. W województwie opolskim na radnych wojewódzkich oddało głosy niespełna 35% uprawnionych. Sytuacja wygląda podobnie we wszystkich województwach Polski zachodniej. Z kolei w świętokrzyskim padło prawie 45% ważnych głosów. Z ciekawością wypada oczekiwać na dokładne dane o głosach nieważnych, ponieważ dopiero wówczas dowiemy się więcej o wyjątkowych problemach, jakie wystąpiły w trakcie tych wyborów (dotyczyły zarówno procedury głosowania, jak sposobu liczenia głosów oraz ich publikacji). Na razie podano jedynie, że w skali kraju w wyborach do sejmików oddano 17,9% głosów nieważnych. W zestawieniu z liczbą głosów ważnych i liczbą uprawnionych oznaczałoby to, że łączna frekwencja wyniosła nie mniej niż 48,4% (30 356 100 uprawnionych, 12 061 247 głosów ważnych, a zatem około 2 635 045 głosów musiało być nieważnych, co daje razem 14 696 292 głosów oddanych). Liczba ta różni się od oficjalnie ogłoszonej frekwencji o cały punkt procentowy, więc nie może być jedynie rezultatem zaokrągleń.

Takie niewielkie różnice mogą mieć różne przyczyny (np. wyniesione karty, błędy w sprawozdaniach), ale dopiero pełna dostępność danych pozwoliłaby rozwiać różne wątpliwości. Warto bowiem wspomnieć, że geograficzne korelacje dotyczące wyników, frekwencji i błędów są jedną ze standardowych procedur wykrywania nieprawidłowości wyborczych, co ilustrują analizy przeprowadzone przez Kobaka, Szpilkina i Pszenicznikowa dla wyborów 2011-12 w Rosji (zob. http://arxiv.org/pdf/1205.0741.pdf). Istotnym elementem monitoringu wyborów jest więc pełna dostępność danych o ich przebiegu.

Ile lat będziemy zdrowi?

Dodaj komentarz

Eurostat opracował niedawno ciekawy wskaźnik informujący o oczekiwanej liczbie lat przeżytych w zdrowiu. Zgodnie z definicją chodzi o brak poważnych i umiarkowanych chorób, które w istotny sposób ograniczałyby aktywność życiową. Pamiętać jednak trzeba, że wskaźnik ten wyliczony został w oparciu o dane dotyczące dzisiejszej populacji i nie powinien być interpretowany jako informacja o tym, ile lat żyć będziemy w przyszłości.

Podobnie jak w przypadku ogólniejszego wskaźnika – przewidywanej długości życia, tak i w przypadku długości zdrowego życia podstawowym czynnikiem różnicującym jest płeć i kraj.

Na poniższym wykresie pokazujemy te różnice. Słupki z prawej strony od zera wskazują na kraje, w których dłużej żyją kobiety, a z lewej te, gdzie dłużej w zdrowiu żyją mężczyźni. Największa różnica na rzecz kobiet występuje w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, a im dalej na zachód tym staje się ona mniejsza. W Holandii, Danii, Włoszech, czy Finlandii dłużej żyją mężczyźni, w tym pierwszym kraju aż o 5 lat. W oczy rzuca się też spore zróżnicowanie między krajami, w których kobiety są dłużej zdrowe – Łotyszki mają aż 5 lat przewagi nad Łotyszami, a Hiszpanki pół roku wobec Hiszpanów. Wychodzi na to, że przeciętne małżeństwo na Łotwie składa się ze względnie kwitnącej żony i schorowanego męża, a w Holandii odwrotnie. Ciekawie byłoby przyjrzeć się stylom życia rodzin w tych krajach.

Ciekawie wyglądają też międzykrajowe różnice w długości zdrowego życia po ukończeniu 65 lat. Tutaj dystans między płciami nie jest już tak duży, ale różnice między poszczególnymi krajami są bardzo wyraźne. Najdłużej na emeryturze będą żyć obywatele bogatych krajów północnych: Norwegii, Szwecji, czy Islandii. Na dole wykresu ponownie znalazły się kraje środkowej Europy. Wiele prawidłowości w kohorcie osób powyżej 65 roku różni się wyraźnie od tych obserwowanych na wykresie wyżej (wystarczy przyjrzeć się Holandii). Oznaczać to może m.in. że subiektywna definicja męskiej i kobiecej ciężkiej choroby różni się między krajami. Za różnicami może więc stać nie tylko względy medyczne, ale i świadomość zdrowotna.

Informacje przedstawione na tych wykresach są kluczowe dla projektowania wielu polityk społecznych, a przede wszystkim systemu emerytalnego i zdrowotnego, które dla budżetów wielu krajów będą stawały się coraz większym obciążeniem.

Rynek badawczy w Polsce

OFBOR opublikował ciekawą infografikę na temat rynku badawczego w Polsce. Każdy, kto interesuje się branżą badań społecznych znajdzie tu parę ciekawostek.

Jedna trzecia rynku należy dziś do grupy kapitałowej Kantar (Millward Brown SMG/KRC, TNS Polska – dawniej Pentor i OBOP), a dalsze 28 do grupy Nielsen (AC, AGB). Zwłaszcza ta druga zanotowała wyraźny wzrost – o 7 punktów procentowych w porównaniu z rokiem 2010. Pozostałe dwie wielkie grupy badawcze mają w Polsce znacznie mniejszy udział w przychodach branży: Gfk 13%, a IPSOS 9%. Największa polska firma (PBS) odpowiada za niespełna 5% wyników finansowych sektora.

Warto przy tym pamiętać, że branża badawcza nie stanowi stanowi znaczącej (w kategoriach finansowych) gałęzi gospodarki – gdyby jej przychody jako całości potraktować jako przychody jednej firmy, to firma taka nie zmieściłaby się wśród 300 największych przedsiębiorstw w naszym kraju. Przychody tego rzędu uzyskują firmy jak telekomunikacyjna Vectra, biuro turystyczne Rainbow Tours czy czekoladowy Wawel.

Kliknij, aby powiększyć

Liczba urzędników w Polsce 1981-2011

Dodaj komentarz

Spośród niespełna 16 mln pracujących Polaków, prawie 4 mln zatrudnionych jest w sektorze publicznym. Największy udział w tej liczbie mają: edukacja (ponad 1 mln), administracja, ochrona zdrowia (z niewiadomych powodów liczona przez GUS łącznie z pomocą społeczną) oraz szeroko pojęte służby mundurowe (w tej kolejności). W kontekście oceny działania państwa najwięcej emocji budzi prawdopodobnie druga z tych pozycji, ponieważ korpus urzędniczy traktowany jest na ogół jako bezpośrednie vis-a-vis (czy wręcz nemesis) sektora gospodarki rynkowej. W prasie ukazują się co pewien czas zestawienia pokazujące wzrost liczby zatrudnionych w administracji, służący jako przypomnienie, że wbrew obietnicom wszystkich kolejnych rządów państwo zamiast odchudzać się w poszukiwaniu większej sprawności (czy może odwrotnie – usprawniać się by schudnąć), nieustannie tyje i łapie zadyszkę.

Dynamika wzrostu liczby urzędników w postaci zagregowanej mało jednak mówi o procesach, które faktycznie za tym stoją. Dlatego postanowiliśmy przedstawić je w podziale na kilka najważniejszych elementów – przede wszystkim rozdzielając administrację centralną od samorządowej – rozwój samorządu był w końcu jedną z zasadniczych składową transformacji państwa po 1989 roku.

Tym razem zamiast z Alicją pracowałem z Radkiem, zapewne jednym z nielicznych fanów R w środowisku historyków. Postawiliśmy sobie zadanie stworzenia spójnej, syntetycznej wizualizacji wzrostu zatrudnienia w administracji na przestrzeni trzech dekad. Szeroka zakładka na czasy PRLu w interesujący sposób rozszerza kontekst (i legitymizuje udział historyka). Do przygotowania zestawienia wspólnie spisaliśmy dane z roczników, ale wykresy zrobiliśmy niezależnie, by porównać różne “szkoły” kompresji informacji na wykresie. Rezultaty widać poniżej.

Wykres 1. (mój), kliknij aby powiększyć

Wykres 2. (Radka), kliknij aby powiększyć

Jak dobrze wiadomo, w zasadzie w całym okresie potransformacyjnym notujemy stały wzrost kadr administracji publicznej. Po dezagregacji tego trendu można pokusić się o kilka szczegółowych spostrzeżeń.

Po pierwsze nie może dziwić fakt szybkiego wzrostu administracji samorządowej po roku 1991. Po krótkim “wietrzeniu” nastąpiła rekonstrukcja urzędów gmin i miast, następująca równolegle do rosnącej liczby obowiązków lokalnej administracji. Do dziś trend ten utrzymuje się, a obok przekazywania dawnych zadań państwowych w dół, w jego umocnieniu pewną rolę odgrywają zapewne różne meandry lokalnej polityki (synekury jako waluta polityczna).

Po drugie mimo równoległego, szybkiego rozrostu kompetencyjno-kadrowego samorządów, w latach 1990-1998 można było obserwować dramatyczny wzrost liczby osób zatrudnionych w centralnych organach administracji. Oczywiście po części związane to musiało być z nowymi zadaniami, choćby skarbowymi, ale z drugiej strony Polska przechodziła przecież od “ręcznego sterowania” (gospodarki planowej) do rynku, co – przynajmniej w teorii – powinno wymagać mniejszej obsługi administracyjnej. Warto zapewne przyjrzeć się temu wszystkiemu bliżej, ale na gorąco postawiliśmy z Radkiem dwie hipotezy: (a) dla lat 80-ych nie jest ujęta liczebność administracji partyjnej (np. zatrudnionej w komitetach wojewódzkich), która wykonywała pewne zadania (przede wszystkim te czysto polityczne), (b) jedną z metod łagodnego “przejmowania” państwa po 1989 roku było zatrudnianie równoległej administracji, lojalnej wobec polityków dawnej opozycji demokratycznej. Trend ten jednak nie zatrzymuje się w roku 1993, wraz z przejęciem władzy przez koalicję SLD-PSL, ale jest kontynuowany aż do czasów rządu Buzka.

Po trzecie wskutek reformy samorządowej wielkość administracji centralnej zaczęła spadać. Trwało to jednak jedynie do końca rządów koalicji AWS-UW, później powraca trend wzrostowy, tak, że liczba urzędników w instytucjach centralnych już w 2007 roku przekroczyła tę sprzed decentralizacji i wciąż rosła, przekraczając w 2009 roku liczbę 130 tys. W sensie czysto kadrowym decentralizacja Polski była więc efektem bardzo krótkotrwałym.

Trudno jest oczywiście udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to, jak licznej obsady kadrowej potrzebuje państwo takie jak Polska. Od czasu reformy samorządowej jej wzrost w coraz mniejszym stopniu określany jest zresztą odgórnie – samorządy różnych szczebli zatrudniają wedle własnych potrzeb i środków. Administracja mniejszych gmin i miast to już kategoria prawie tak liczebna jak administracja centralna, a samorząd wojewódzki dawno już wyprzedził pod tym względem Urzędy Wojewódzkie. Żądania “oszczędniejszego państwa” będą musiały być coraz częściej – wbrew temu co piszą gazety – adresowane do włodarzy lokalnych, a nie rządu.

PS. Przyglądając się wykresom warto mieć na względzie, że zmiany obserwowane z roku na rok mogą być efektem nie tylko zmian stanu etatowego i struktury organizacyjnej państwa, ale również zmian klasyfikacji GUS. Mocniejsze i bardziej szczegółowe wnioski wymagałyby dalszej dezagregacji danych.

Skuteczność zdobywania grantów NCN

2 komentarze

Od kilku lat przyznawaniem grantów polskim naukowcom zajmuje się NCN (wcześniej robiło to MNiSW). Na podstawie udostępnionych przez tę instytucję danych postanowiliśmy sprawdzić, które spośród największych polskich uczelni są najbardziej
skuteczne w ich pozyskiwaniu.

Wykres przedstawia ranking skuteczności rozumianej jako stosunek liczby grantów złożonych do uzyskanych we wszystkich konkursach w 2013 roku. Najbardziej skuteczny – co nie jest wielkim zaskoczeniem – okazał się Uniwersytet Warszawski, którego 40% złożonych grantów zyskało finansowanie. Na drugim i trzecim miejscu znalazły się: Uniwersytet Wrocławski i Jagielloński, w przypadku których co trzeci wniosek grantowy mógł zostać zrealizowany. Na dole rankingu znalazły się mniejsze uczelnie, z mniejszymi tradycjami, takie jak Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Uniwersytet Opolski i Zielonogórski. Tylko około co dziesiąty grant z tej trójki zyskał dotację.

Różnice pod względem prawdopodobieństwa uzyskania grantu są jak widać spore, co w części wynika niewątpliwie z jakości składanych wniosków, jednak nie tylko. Konkursy biorą bowiem pod uwagę samą renomę uczelni i jej jednostek, częściowo formalnie i wprost – poprzez kryterium potencjałowe. Można się rzecz jasna domyślać, że także pośrednio i nieformalnie – poprzez idiosynkrazje recenzentów i ekspertów.

Jednocześnie uczelnie przyjmują zróżnicowane strategie starania się o granty. Są takie uczelnie, które składają relatywnie dużo wniosków w stosunku do pracowników, ale mają bardzo niską skuteczność. Taką uczelnią była na przykład “Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie”, która złożyła 31 wniosków, a uzyskała 1 grant. Z drugiej strony są też takie instytucje, jak np. Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, który złożył tylko jeden wniosek, ale w konsekwencji jednostka uzyskała 100% skuteczności. Wśród instytucji, które składają większą liczbę wniosków największą skutecznością pochwalić się mogą instytuty nauk ścisłych PAN: Instytut Chemii Organicznej PAN złożył 18 wniosków, a uzyskał 15 grantów, a Instytut Paleobiologii PAN złożył 10, a uzyskał 8.

Wykres 2. pokazuje zależność między liczbą składanych wniosków a liczbą sukcesów. Jest ona silna, choć lekko S-kształtna. W 2013 roku krakowski UJ złożył najwięcej grantów (872 wnioski), ale pod względem skuteczności jest dopiero na trzecim miejscu. Fakt ten mógłby bronić ulokowany w Krakowie NCN przed zarzutem stronniczości (z tą oceną przez chwilę się wstrzymajmy). Wykres wydaje się zresztą przekonywać, że wśród 25 wziętych pod uwagę uczelni trudno dostrzec jednoznaczne symptomy dyskryminacji. Uczelnie składają wnioski stosownie do swojego aktualnego potencjału. Jeśli go wyraźnie przekraczają, mogą się liczyć z mniejszą średnią skutecznością albo – przy odrobinie szczęścia – z większą pulą uzyskanych środków. Wydaje się zatem, że w tej specyficznej “grze hazardowej” wypada fortunie dawać przynajmniej szansę – “kupować losy”. Liczy się w bowiem zarówno jakość, jak ilość. Jednocześnie stosunek nakładów (na złożenie wniosku) do korzyści (jakie uzyskuje badacz i jego uczelnia) powinien być jednoznaczną zachętą do pracy nad projektami badawczymi.

Tak się jednak nie dzieje. Nie dysponujemy kompletnymi danymi na temat liczby pracowników poszczególnych uniwersytetów, ale łatwo dać wybiórczą ilustrację. UJ ma co prawda 3 razy więcej pracowników niż UwB, ale jednocześnie składa 10 razy więcej wniosków; UMK ma o jedną trzecią pracowników mniej niż UW, ale składa prawie 3 razy mniej wniosków. Dlaczego tak się dzieje? Pierwsza prawdopodobna odpowiedź dotyczy tego, w jakim stopniu pracownicy definiują swoją rolę jako naukowca, a w jakim jako nauczyciela. Niestety taka definicja sytuacji utrwalana jest przez instytucjonalną konstrukcję systemu finansowania uczelni (pieniądze idą głównie za studentem, a nie za jakością badań). Drugie wyjaśnienie mówi, że pracownicy słabszych uczelni składają względnie mało wniosków, ponieważ są przekonani o mniejszych szansach sukcesu. Wykres 1. pokazał, że są ku temu podstawy, jednak warto zwrócić uwagę na to, że dysproporcje skuteczności są znacznie mniejsze niż dysproporcje podjętych prób.

Jest jeszcze jedna rzecz, która liczy się może najbardziej – suma, na jaką projekt opiewa. Z punktu widzenia uczelni (konsumowanych kosztów pośrednich) jest to niewątpliwie statystyka ważniejsza, niż sama liczba realizowanych projektów. Wykres 3. ujmuje łączną kwotę finansowania uzyskaną przez 40 kluczowych polskich uczelni. Kształt rozkładu nie pozostawia wątpliwości, że różnice są bardzo duże. W ramach prezentowanego zestawienia 10% najskuteczniejszych uczelni konsumuje ponad połowę środków. Co ciekawe UJ wypada w tym zestawieniu lepiej niż UW, a zatem mimo nieco mniejszej liczby uzyskanych grantów uzyskał największe ogólne korzyści.

Wykres nie pozostawia złudzeń – pod względem skali prowadzonych badań w Polsce jest kilka osobnych klas uczelni. Do pierwszej nalezą tylko UJ i UW. Do drugiej UAM i UWr. Dalszy podział staje się coraz bardziej płynny, ale także ma coraz mniejszy sens – udział środków grantowych w całkowitym budżecie uczelni staje się po prostu (w większości przypadków) mało znaczący.

Imię dla chłopca

Dodaj komentarz

Parę miesięcy temu Alicja zamieściła wpis Imię dla dziewczynki. Czas na analogiczny przegląd zmian popularności imion męskich, jakie obserwowaliśmy w Polsce na przestrzeni ostatnich dwóch dekad. Trendy dotyczące nazywania dzieci nie są przypadkowe i dobrze ilustrują generalne zjawisko mody – jej źródła, wzrost i zmierzch. Jak sugerują freakonomiści – Steven Levitt i Stephen Dubner – imiona “żyją” w pewnych cyklach. Cykl taki ma często swoje źródło w najbardziej wpływowych lub wzorotwórczych segmentach społeczeństwa. Różnie rozumiane elity, klasa kreatywna, celebryci – w grupach tych pojawia się potrzeba dystynkcji, której przykładem może być potrzeba nadania oryginalnego imienia dla dziecka. Takie nowe, atrakcyjne imię z czasem popularyzuje się, w tym samym czasie tracąc swój walor oryginalności. Najpierw rezygnują z niego ci, którzy chcą się wyróżniać, a w konsekwencji z czasem traci ono swoją nośność w całym społeczeństwie (zwłaszcza, gdy w pewnym momencie funkcjonuje już tylko w najmniej wpływowych środowiskach).

Nie jest to rzecz jasna jedyny mechanizm popularyzacji imion, obserwacja trendów krótkookresowych pozwala z łatwością dostrzec korelacje z popularnością konkretnych osób lub postaci (zwłaszcza serialowych!).

Zacznijmy od “hitów lat 90-ych” (wykres poniżej). Największym z nich był niewątpliwie Mateusz. Na początku pierwszej dekady transformacji liczba małych Mateuszków wyraźnie przekraczała 15 tysięcy rocznie. Już w 1994 roku obserwujemy jednak jej spadek, przerwany okresowo w roku 2004 i 2008. Druga z tych dat zbiega się z premierą “Ojca Mateusza” w TVP. Jak widać popularność księdza-detektywa tylko na krótko zapobiegła zmniejszaniu się popularności tego imienia. Inne imiona z kategorii “the best of 90’s” to m.in. Damian, Kamil, Łukasz, Patryk, Dawid. Wszystkie nadawano wówczas liczbie większej niż 7 tysięcy dzieci rocznie, a dziś ich popularność jest przynajmniej dwukrotnie niższa. Warto zwrócić uwagę na przypadającą na początek lat dwutysięcznych fluktuację popularności imienia Dawid. Przypadkiem zbiega się ona w czasie ze podobnym trendem dotyczącym imienia Wiktoria (zob. Imię dla dziewczynki).

W niższym partiach skali da się równocześnie zaobserwować proces “wymierania” imion, które popularne były w jeszcze wcześniejszym cyklu. Już w połowie lat 90-ych mali Andrzejkowie, Arkowie, Grzesiowie i Mariuszkowie pojawiało się w liczbie nie większej niż 2-4 tysiące, ale współcześnie każde z tych imion pojawia się w liczbie mniejszej niż 1000, a w konsekwencji w okresie 2001-2007 znikają z zestawienia popularnych imion. Największy spadek tego rodzaju dotyczył imienia Rafał.

Przejdźmy do imion, które ostatnio znalazły się na “topie”. Co ciekawe największy i to dość systematyczny wzrost dotyczy liczby Janów. Po okresie zapomnienia (zakończenie poprzedniego cyklu) Jaś powraca w glorii “starego, zapomnianego, ale szlachetnego imienia”. Analogiczną sytuację obserwujemy w przypadku Antków i Franciszków, choć w tym drugim przypadku nagły wzrost w roku 2013 trzeba niewątpliwie tłumaczyć tzw. “efektem Franciszka”. Szybko popularyzującymi się w ostatnich latach imionami były też: Alan, Olek oraz Igor, chociaż akurat w ostatnim roku daje się obserwować symptomy schyłku tej mody.

Warto zwrócić uwagę również na imiona, które w okresie, którego dotyczą dane, osiągnęły wysoką popularność, ale moda na nie już minęła. Pełen cykl życia imienia najlepiej widać w przypadku Jakubów i Kacprów. Oba stały się modne pod koniec lat 90-ych, ale parę lat temu wyraźnie “przebrzmiały”. Stawiałbym, że kariera pierwszego z tych imion może mieć coś wspólnego z karierą Kuby Wojewódzkiego. W nieco niższym diapazonie popularności swój szczyt w latach dwutysięcznych osiągnęły także imiona Filip i Szymon. Na koniec dwie ciekawostki – chodzi o trendy “siodłowe”. Można je interpretować jako interferencję dwóch bliskich sobie cykli. Przykładowo imiona Piotr i Paweł wydawały się dzielić los Andrzejów i Rafałów, jednak z jakiegoś powodu czasowo, po 2003 roku, ich popularność wzrosła. Poza innymi przyczynami imiona kojarzą się z siecią sklepów spożywczych, która znacząco rozszerzyła w tym okresie swój udział w rynku. Jak natomiast wyjaśnić nagły wzrost liczby Wojtków w roku 2010?I ostatnia potencjalna prawidłowość. W ostatnich kilkunastu latach równolegle spada liczba Marcinów, a rośnie liczba Marcelich. Jak widać poniżej tempo wymiany wydaje się względnie stałe. No, ale to może czysty przypadek.

Post scriptum

Po uwzględnieniu zmian wielkości poszczególnych roczników (ujętych jako liczba urodzeń żywych) charakter trendów nie ulega większej zmianie. Weźmy przykładowo wykres ilustrujący niedawny wzrost popularności niektórych imion. Jak widać różnice są nieznaczne. Trendy dotyczące posiadania dzieci nie zmieniają się tak szybko jak mody.

Wybory do Parlamentu Europejskiego

Wkrótce wybory do Parlamentu Europejskiego (PE), czyli święto demokracji które 3/4 Polaków obchodzi w lokalach innych niż wyborcze. Postanowiłem krótko i możliwie bezstronnie przypomnieć co to za instytucja, jakie znaczenie ma oddany głos (w świetle ordynacji) i co może pomóc (lub przeszkodzić) w podjęciu decyzji wyborczej.

Parlament Europejski to “wielogłowy prezydent”

PE jest instytucją, która w praktyce jest skrzyżowaniem polskiej prezydentury z sondażem. Może odrzucić inicjatywy ciał ustawodawczych Unii, wystąpić z niewiążącą inicjatywą, ale przede wszystkim jest probierzem legitymizacji różnych kierunków wspólnej polityki. W ważnych dla kraju sprawach posłowie częściej głosują w myśl solidarności narodowej niż lojalności frakcyjnej. Głosując w wyborach do PE opowiadamy się raczej za określonym nachyleniem programowo-ideologicznym polityki europejskiej, niż za tym, jak rozwiązane zostaną konkretne sprawy. Dość rzadko zdarzają się natomiast głosowania ściśle “frakcyjne”, w których europosłowie ani nie zachowują jedności narodowej, ani nie głosują w myśl stanowiska ideologicznego krajowej partii (np. w 2010 roku przedstawiciele PiS i PJN w PE głosowali, podobnie jak torysi, przeciw wydłużeniu minimalnej długości urlopu macierzyńskiego). Pytanie: “co Pan/Pani europoseł zrobi dla swojego okręgu” w większości przypadków nie ma wielkiego sensu. O PE należy raczej myśleć, jako o “wielogłowym prezydencie Europy”, który ma głównie funkcje reprezentacyjne/-wne i możliwość wetowania. Mimo to ponad dwa razy chętniej głosujemy na “jednogłowego” prezydenta krajowego, niż na “wielogłowego” europejskiego.

Parlament Europejski (źródło: http://www.europarl.europa.eu/)

Ile waży karta do głosowania?

Niektórzy politolodzy przekonują, że ze względu na niską frekwencję wybory do PE są szansą dla niewielkich, ale mocno zmobilizowanych sił politycznych, zwłaszcza ugrupowań radykalnie antyunijnych. Dotychczasowe polskie doświadczenia pokazują jednak, że w praktyce jest to ten sam kontest głównych sił politycznych, co w przypadku wyborów do parlamentu krajowego. Można by powiedzieć, że elektoraty największych partii traktują te wybory jako sparing. Kto wygrywa sparing ma pewną przewagę psychologiczną przed właściwym starciem. Jest jeszcze jedna przesłanka, która przemawia za takim modelem głosowania. Otóż ze względu na ordynację w wyborach do PE rywalizują nie tylko partie, ale także regiony (okręgi wyborcze).

Największy względny wpływ na obsadzenie mandatów w poprzednich wyborach do PE mieli głosujący za granicą, a spośród wyborców krajowych mieszkańcy największych miast – Warszawy, Krakowa i Gdańska (rekordy frekwencji padły w suburbiach: Sopocie i Podkowie Leśnej). Na przykład Suwałki, mimo, że są niemal dwa razy większą miejscowością niż Sopot, miały od tej drugiej mniejszy wpływ na obsadzenie miejsc w PE (oddano o ponad 2000 głosów mniej). Sposób przyznawania mandatów dodaje do tego jeszcze tipping point. Weźmy prosty przykład – dlaczego okręg gorzowski (ze Szczecinem) obsadził w 2009 r. 4 mandaty, a olsztyński (z Białymstokiem) tylko 2? Liczba oddanych głosów była zbliżona – w pierwszym 442 tys., w drugim 417 tys. Jest to różnica rzędu 5%. W metodzie Hare’a-Niemeyera, którą dzielone są mandaty, idzie o porównanie reszt. Z tego względu lepszy wynik PO i SLD w okręgu gorzowskim zapewnił tym partiom “bonusowe” mandaty względem okręgu olsztyńskiego. Reszta związana z wyższym wynikiem PiS w tym ostatnim nie była natomiast wystarczająco wysoka, by obsadzić tu dodatkowy fotel (mandat powędrował więc do innego regionu). A więc nie idąc do wyborów dzielimy niejako własny głos między kandydatów w pozostałych okręgach (absencja wyborcza w praktyce oznacza przecież tyle, co rozdzielenie swego głosu po równo między wszystkie komitety).

Efekt ordynacji

Obecna ordynacja w praktyce zachęca do głosowania na największe partie, dodając do standardowej motywacji (niechęć do “marnowania” głosu) również taką, że głos oddany na słabszą partię zmniejsza również szansę na obsadzenie fotela w PE przez wyborców we własnym makroregionie. Nic więc dziwnego, że partie obsadzają najwyższe miejsca list w taki, a nie inny sposób – głównie “politycznymi celebrytami”, a nie politykami lokalnymi. Obecna formuła wyborów po prostu nie sprzyja reprezentacji regionalnej. Dobrym rozwiązaniem mogłoby być zastosowanie 51 okręgów jednomandatowych, wówczas kandydaci zmuszeni byliby do rozliczania się ze swoich działań w PE przed lokalnym wyborcą (co wcale nie oznacza, że w PE musieliby działać na rzecz interesu regionalnego). Choć nie jestem zwolennikiem wprowadzania ordynacji większościowej do wyborów do Sejmu (powinien zajmować się bardziej sprawami ogólnokrajowymi, niż regionalną grą interesów), to w przypadku wyborów europejskich mogłoby się to dobrze sprawdzić. Wzrosłaby z pewnością frekwencja wyborcza, zwiększyłaby się odpowiedzialność inkumbenta przed wyborcami, a nie musiałoby to wcale oznaczać absolutnej dominacji modelu dwubiegunowego, zwłaszcza gdyby kandydaci występowali oficjalnie jako przedstawiciele poszczególnych frakcji PE (a nie tylko krajowych partii). Również rozwiązanie zgoła odwrotne – głosowanie na listy ogólnokrajowe (tak jak się to dzieje w większości państw UE) wydaje się sensowniejsze (choć z innych powodów), niż obecna ordynacja.

Wybory do PE – reguły w 28 krajach (kliknij, żeby zobaczyć całą infografikę)

Czym kierować się przy wyborze?

Tak jak w innych wyborach, głosujący będą kierowali się przede wszystkim swoimi tzw. sympatiami, czyli pozytywnymi i negatywnymi uprzedzeniami. Teorie zachowań wyborczych oparte na paradygmacie RCT (rational choice theory) kładą z kolei nacisk na tzw. issue voting, czyli głosowanie problemowe (należą do nich modele głosowania portfelowego, retrospektywnego, kierunkowego). Empirycznie wyjaśniają one zazwyczaj tylko część zachowań wyborczych, ponieważ zakładają wzajemne poszukiwanie się pomiędzy racjonalnymi preferencjami głosującego a realnym programem kandydatów (często natomiast albo to pierwsze albo to drugie jest rzeczą wirtualną). Jednym ze sposobów sprawdzenia takiej zbieżności jest skorzystanie z “Latarnika wyborczego” (http://www.latarnikwyborczy.pl/), a innym lektura wypowiedzi kandydatów (dwa największe dzienniki opiniotwórcze, Rzeczpospolita i Gazeta Wyborcza, publikują rodzaj sondażu a rebours, czyli odpowiednio “Ankietę” oraz “Kwestionariusz“).

Niektórzy twierdzą, że lepiej niż zapoznawać się z obietnicami przedwyborczymi spojrzeć na to, jak w ostatnich latach głosowali w PE poszczególni kandydaci. Takie podejście daje niestety słabe rezultaty. Po pierwsze dlatego, że zawęża to informację zwrotną do tych, którzy już w PE zasiadali. Po drugie dlatego, że europarlamentarzyści w najważniejszych sprawach głosują zgodnie z perspektywą własnego kraju albo zgodnie z linią partyjną (dokładną analizę publikuje ISP: http://www.isp.org.pl/publikacje,1,806.html). Informacja o dotychczasowym sposobie głosowania kandydata pozwala zatem wywnioskować: (a) jaki jest jego kraj pochodzenia (tu mamy zerową wariancję), (b) jaka jest jego przynależność partyjna (są łatwiejsze sposoby by to sprawdzić).

Być może warto natomiast przyjrzeć się dokładniej jaki jest skład poszczególnych frakcji w PE (i jakie były ich dotychczasowe i obecne stanowiska w różnych sprawach), a także sprawdzić, do jakiej frakcji zamierza przyłączyć się reprezentacja określonej rodzimej partii.

Siła mandatu

W dwóch dotychczasowych wyborach do Europarlamentu frekwencja wyniosła w Polsce 20,9% (2004) i 24,5% (2009). Nawet na tle frekwencji w wyborach do parlamentu krajowego wskaźnik ten jest niezwykle niski. Gdyby chodziło o wynik referendum lokalnego, w większości przypadków taki poziom udziału obywateli sprawiałby, że wynik nie byłby wiążący. W pewnym sensie dotychczasowe decyzje polskiego społeczeństwa dawały bardzo słabą legitymację polskim europarlamentarzystom. Polityka europejska mogła być traktowana przez społeczeństwo jako “niewiążąca” – nie na poziomie legalistycznym, ale na poziomie obywatelskim, czyli demokratycznej odpowiedzialności za decyzje. Wielkość frekwencji może mieć pewne znaczenie psychologiczne, przede wszystkim dla naszych przyszłych reprezentantów w PE (ich koledzy z innych państw na ogół mają silniejszy mandat).

I to tyle. Teraz idź lub nie idź głosować.

Czy internetowe “lajki” mają znaczenie?

Dodaj komentarz

Kwestia tego, jakie znaczenie mają “lajki” i inne formy wyrażania opinii w sieci jest często traktowana ambiwalentnie. Ukuto nawet termin “kliktywizm” (clicktivism) dla tej formy płytkiego aktywizmu obywatelskiego. W Internecie łatwo znaleźć także memy w tym duchu (zob. poniżej). Kliktywizm łatwo scharakteryzować w kategoriach procesów opisywanych przez Roberta Putnama w jego głośnej książce “Bowling Alone” (dzisiejsze zaangażowanie obywatelskie w USA ma jego zdaniem powierzchowny charakter, a sektor obywatelski pozostawiony został aktywistom “sprofesjonalizowanym”).

Czy “lajk” może uratować komuś życie?

Zostawiając z boku kwestię tego, czy to dobrze, czy źle, że ludzie wyrażają swoją opinię w łatwy i często anonimowy sposób za pośrednictwem Internetu, warto zwrócić uwagę na to, że informacje gromadzone w serwisach społecznościowych można potraktować jako źródło danych socjologicznych i politologicznych. Przykładu dostarcza niepewna i zmieniająca się sytuacja na Ukrainie. Losy niektórych części tego kraju decydują się na podstawie – czy może pod pretekstem – referendum. Przy takim stanie rzeczy opinia, nawet ta powierzchowna i efemeryczna, może mieć geopolityczne znaczenie. W przypadku, gdy inne formy badania opinii są trudne do przeprowadzenia, sensowną ich alternatywną staje się obserwowanie trendów w serwisach społecznościowych. Ciekawą ilustrację znajdziemy na ukraińskim blogu poświęconym wynikom tamtejszych wyborów. Na stronie http://statistika.in.ua/vk/pislyamaidan zamieszczona została interaktywna mapa, która pokazuje ilu użytkowników z określonej miejscowości “polubiło” profil “Euromajdanu” lub “Antymajdanu”.

Mapa, sporządzona przy pomocy serwisu Google, przedstawia liczbę “lajków”, które zostały w poszczególnych miejscowościach przyznane przez użytkowników bądź to profilowi “Euromajdanu” (kolor czerwony), bądź profilowi “Antymajdanu” (kolor granatowy) w serwisie VKontakte (rosyjski odpowiednik Facebooka). Biały kolor oznacza względną równowagę zwolenników i przeciwników Majdanu, natomiast odcienie pośrednie świadczą o stopniu przewagi określonej strony. We Lwowie 99% użytkowników opowiedziało się za pierwszym, z kolei w Doniecku 78% za drugim. Ukraińscy komentatorzy twierdzą, że istnieją dziś nie dwie, ale trzy Ukrainy, powołując się właśnie na fakt, że obok jednoznacznie prozachodniego Centrum i Zachodu oraz względnie prorosyjskiego Donbasu i Krymu (Wschód), istnieje umiarkowanie prozachodni Połdniowy-Wschód. Co najważniejsze – obserwacje wywiedzione z danych portalu społecznościowego potwierdzają mapy dotyczące proporcji grup etniczno-językowych oraz wyniki badań sondażowych (np. http://zn.ua/UKRAINE/mneniya-i-vzglyady-zhiteley-yugo-vostoka-ukrainy-aprel-2014-143598_.html). Z tych ostatnich dowiadujemy się, że o ile legalność rządu Jaceniuka uznaje 57% mieszkańców obwodu mikołajewskiego, o tyle już tylko 17% donieckiego i ługańskiego. W pozostałych obwodach wygląda to tak: chersoński 50%, dniepropietrowski 48%, odeski 41%, zaporożski 35%, charkowski 33%. Wziąwszy pod uwagę wariancję “braków zdania” (od 11% do aż 25%), wyniki dosyć wyraźnie korespondują z danymi, które widać na mapie internetowych “lajków”.

Warto rozważyć co może stanąć na przeszkodzie traktowania “kliktywizmu” jako źródła danych o nastrojach społecznych. Zrobię to w kontekście trzech podstawowych kryteriów, jakie musi spełnić rzetelne badanie socjologiczne (zob. http://www.spoleczenstwo.pl/pliki/sondaze-ISadowski.pdf).

(1) Najpoważniejszym problemem jest autoselekcja – populacja użytkowników może się wyraźnie różnić od reszty populacji. Zazwyczaj chodzi o wiek i kategorie dotknięte cyfrowym wykluczeniem. Warto jednak zauważyć, że problem autoselekcji jest tym poważniejszy, im bardziej hermetyczna jest podnoszona kwestia i mniej popularny portal będący źródłem danych. Jeśli mamy do czynienia z portalem “masowym”, a analizowana kwestia dotyka jakoś jego wszystkich użytkowników (i mobilizuje do zajęcia stanowiska), wówczas wypaczenie związane z autoselekcją staje się mniejsze. O opiniach osób starszych i tych, które nie korzystają z Internetu możemy wnioskować na podstawie tego, jak klikają młodsi członkowie ich rodzin. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacji (ewidentnej na zamieszczonej mapie) dyfuzji poglądów.

(2) Wiarygodność opinii. W sytuacji, gdy opinia nie jest wyrażana anonimowo, a przede wszystkim jest ona wypowiadana wobec własnych znajomych, a nie np. ankietera, jej wiarygodność należy ocenić na nie mniejszą niż w przypadku sondażu. Skłonny jestem twierdzić, że z socjologicznego punktu widzenia deklaracje polityczne na fb są nawet bardziej znaczącą formą artykulacji, niż odpowiedź na pytania w traktowanym jako poufny wywiadzie.

(3) Interpretacja wskaźnika. Interpretacja “lajku” jest niekiedy trudniejsza niż w przypadku pytania sondażowego. Niektórzy użytkownicy VKontakte mogli “polubić” określony profil tylko po to, by śledzić informacje, które są tam zamieszczane (a więc z ciekawości, a nie jako wyraz poparcia). Często jest to wybór porównywalny z tym, którego dokonujemy kupując określoną gazetę. Choć więc można mieć pod tym względem pewne zastrzeżenia, nie stanowi to poważnego zagrożenia dla formułowanych wniosków w sytuacji, o której tu akurat mowa. Przy napiętej sytuacji politycznej wybór mediów jest silnie skorelowany z wyborem światopoglądowym.

PS. Innej interesującej ilustracji podziału na Ukrainie dostarcza mapa tzw. Leninopadu (goo.gl/UqSYQn).