Archiwa tagu: Edukacja

Jak dyplom wpływa na dochód?

Dodaj komentarz

Istnieją różne motywacje kontynuowania nauki na studiach wyższych, ale perspektywa podwyższenia dochodu jest z pewnością jedną z ważniejszych. Od kilku lat, dzięki programowi MNiSW Ekonomiczne Losy Absolwentów (ELA) mamy możliwość śledzenia tego, jak młodzi ludzie radzą sobie na rynku pracy po uzyskaniu dyplomu. Na tle innych badań dochodów, wyniki zawarte w zbiorze danych ELA są wyjątkowe, ponieważ pochodzą z rejestrów ZUS, a nie z badań sondażowych. Charakteryzują się więc znacznie większą dokładnością i pokryciem całej populacji. ELA zawiera kilkanaście wskaźników charakteryzujących aktywność zawodową po ukończeniu poszczególnych kierunków studiów, ale nas interesować tu będzie mediana dochodu uzyskiwanego rok po ukończeniu studiów. Z jednej strony okres 12 miesięcy to stosunkowo mało, aby absolwent ustabilizował swoją sytuację zawodową, ale z drugiej uchwycenie dochodu w tym właśnie momencie pokazuje położenie na rynku pracy, będące bezpośrednim następstwem studiów oraz – co wiemy z innych badań – jest wyraźnie skorelowane z dochodem uzyskiwanym w późniejszych etapach kariery. Dane analizowane poniżej dotyczą absolwentów z 2015 roku.

Co pokazują wykresy?

Na poniższym wykresie prezentujemy fragment tego zróżnicowania. Skupiliśmy się na najpowszechniej dostępnych kierunkach studiów oraz uczelniach z głównych ośrodków akademickich (w istocie z miast wojewódzkich oraz dodatkowo z Gliwic i Częstochowy). Ograniczyliśmy się też do absolwentów studiów dziennych drugiego stopnia lub jednolitych. Wszystko to miało na celu większe wystandaryzowanie (porównywalność) rezultatów.

Wartości przedstawione na wykresie pochodzą z prostego modelu regresji i pokazują o ile dochód jest większy (wartości z plusem) lub mniejszy (z minusem) od wartości referencyjnej. Tę ostatnią stanowił poziom dochodu uzyskiwany rok po zakończeniu dowolnych innych studiów drugiego stopnia (czyli kierunków innych niż, te wymienione na wykresie – w praktyce chodzi o kierunki rzadziej obecne na uczelniach). Wartość ta wynosi 2.442 zł brutto (mediana dochodu ze wszystkich źródeł). Nie wchodząc w statystyczne szczegóły trzeba dodać, że to są wartości uzyskane przy kontroli ośrodka akademickiego (więc niejako niezależne od premii za konkretną uczelnię i lokalizację miejsca pierwszej pracy).

Wykres 1. Przeciętna premia dochodowa za ukończenie kierunku

Zarabiać jak filolog ugrofiński

Pierwszą obserwacją płynącą z danych ELA jest ogromne zróżnicowanie dochodów absolwentów poszczególnych kierunków. Nie jest zaskoczeniem to, że w czołówce rankingu kierunków uporządkowanych pod względem medianowego dochodu znajdują się absolwenci nauk technicznych: informatycy, absolwenci kierunku automatyka i robotyka, czy mechanika i budowa maszyn. Zaskakuje raczej to, że tuż za nimi plasują się absolwenci (w zasadzie głównie absolwentki) pielęgniarstwa – znacznie wyżej niż kierunku lekarskiego, choć nie jest to porównanie w pełni rzetelne (wejście w zawód lekarski poprzedzone jest stażem i rezydenturą). Wysokie medianowe zarobki uzyskiwane tuż po studiach w zawodach związanych ze wspomnianymi kierunkami wiążą się z dużym bieżącym popytem na takie kwalifikacje. Gdybyśmy przyjrzeli się szczegółowo również pozostałym, rzadziej pojawiającym się w ofercie uczelni kierunkom, to znajdziemy wśród nich również inne, których absolwenci już na staracie kariery zarabiają przeciętnie ponad 5.000 zł (np. telekomunikacja, metody ilościowe w ekonomii). Rynek hojnie wynagradza również rzadkie, wąskie specjalizacje humanistyczne, takie jak niektóre filologie (ugrofińska na UW daje rok po jej zakończeniu przeciętnie 5.371 zł).

Dolna część wykresu zawiera głównie kierunki, które można określić jako „para-akademickie” czy „zawodowe”, np. kosmetologia, turystyka i rekreacja, fizjoterapia. Prowadzą one przeważnie do pracy w sektorze usług osobistych, która nie wiąże się z tak wysokimi zarobkami jak w zawodach specjalistycznych. Obok nich pojawiają się kierunki społeczne i humanistyczne, które z kolei oferują wiedzę mniej sprofilowaną zawodowo. Choćby z tej racji wejście na rynek pracy jest dla ich absolwentów względnie trudniejsze (zwłaszcza w wymiarze dochodu). Dodatkowo wiele z tych kierunków ma charakter masowy, więc wytwarzają dużą podaż przy względnie niskim popycie. Dane ELA pokazują również, że odsetek absolwentów, którzy mieli za sobą doświadczenie bezrobocia w rok po zyskaniu dyplomu w dużej mierze oddaje to, co widać na wykresie 1. Ci, który nie wpadli w bezrobocie, znaleźli zatrudnienie poniżej kwalifikacji. Czas spędzony na rynku pracy będzie zapewne działał na ich korzyść, jednak dodatkowe doświadczenie nie zamknie obserwowanej luki płacowej.

Nie tylko kierunek, ale także miasto

Wybór kierunku studiów silnie wpływa na dochód, ale siła dyplomu różni się również pomiędzy ośrodkami akademickimi. Również te zróżnicowania są spore i potwierdzają to, co o nierównościach dochodowych w Polsce wiadomo od dawna (wykres 2. – ze statystyczną kontrolą kierunków). Siła „nabywcza” dyplomów jest największa w przypadku politechnik i uniwersytetów w dużych miastach – Warszawie, Gdańsku, Krakowie czy Wrocławiu. Przeciętny dochód absolwenta spada wraz z peryferyjnością uczelni. Absolwenci uczelni kieleckich, białostockich, czy rzeszowskich zarabiają (po tych samych kierunkach) kilkaset złotych mniej, niż studenci z dyplomem uzyskanym w dużych warszawskich uczelniach. Na przykład absolwent informatyki w Warszawie dostanie przeciętnie 5.800 zł brutto, a z Białegostoku 4.500 zł. Nie ma wątpliwości, że za różnice te odpowiada nie tylko jakość edukacji, ale również specyfika lokalnych rynków pracy. Relacja pomiędzy studiami a pracą nie sprowadza się jedynie do faktu, że absolwenci uczelni w mieście A najczęściej podejmują pracę w mieście A. Znaczenie mogą mieć również takie czynniki jak rozeznanie w ofertach pracy, czy doświadczenia zawodowe zdobyte jeszcze w czasie nauki (np. staże). Gdybyśmy chcieli rzetelnie orzekać o różnicy kompetencji stojącej za dyplomami tego samego kierunku w różnych ośrodkach, powinniśmy porównywać osoby, które znalazły się na jakimś „trzecim”, zewnętrznym rynku pracy (np. za granicą).

Wykres 2. Miasta akademickie wg przeciętnej premii dochodowej absolwentów

Podsumowując

ELA dostarcza niezwykle cennych informacji na temat położenia absolwentów i wiedzę tę można wykorzystać do reformowania niektórych polityk publicznych. Wydaje się, że szczególna troska powinna być skierowania do humanistów i absolwentów nauk społecznych. Zapotrzebowanie na nich niewątpliwie istnieje, ale (a) jest w niektórych “tradycyjnych” specjalnościach mniejsze niż podaż, (b) wymaga nieco innych kompetencji, niż te obecnie oferowane. Nie chodzi  o zamienienie uniwersytetów w szkoły zawodowe, ale o to, aby studia humanistyczne i społeczne nie kształtowały absolwenta zgodnie z kanonami akademickimi sprzed 20 czy 30 lat. Biegłość w językach obcych, obeznanie z technologiami informatycznymi, podstawy programowania, kompetencje organizacyjne – to są rzeczy niezbędne do dobrego odnalezienia się na współczesnym rynku pracy.

Skuteczność zdobywania grantów NCN

2 komentarze

Od kilku lat przyznawaniem grantów polskim naukowcom zajmuje się NCN (wcześniej robiło to MNiSW). Na podstawie udostępnionych przez tę instytucję danych postanowiliśmy sprawdzić, które spośród największych polskich uczelni są najbardziej
skuteczne w ich pozyskiwaniu.

Wykres przedstawia ranking skuteczności rozumianej jako stosunek liczby grantów złożonych do uzyskanych we wszystkich konkursach w 2013 roku. Najbardziej skuteczny – co nie jest wielkim zaskoczeniem – okazał się Uniwersytet Warszawski, którego 40% złożonych grantów zyskało finansowanie. Na drugim i trzecim miejscu znalazły się: Uniwersytet Wrocławski i Jagielloński, w przypadku których co trzeci wniosek grantowy mógł zostać zrealizowany. Na dole rankingu znalazły się mniejsze uczelnie, z mniejszymi tradycjami, takie jak Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Uniwersytet Opolski i Zielonogórski. Tylko około co dziesiąty grant z tej trójki zyskał dotację.

skuteczność
Różnice pod względem prawdopodobieństwa uzyskania grantu są jak widać spore, co w części wynika niewątpliwie z jakości składanych wniosków, jednak nie tylko. Konkursy biorą bowiem pod uwagę samą renomę uczelni i jej jednostek, częściowo formalnie i wprost – poprzez kryterium potencjałowe. Można się rzecz jasna domyślać, że także pośrednio i nieformalnie – poprzez idiosynkrazje recenzentów i ekspertów.

Jednocześnie uczelnie przyjmują zróżnicowane strategie starania się o granty. Są takie uczelnie, które składają relatywnie dużo wniosków w stosunku do pracowników, ale mają bardzo niską skuteczność. Taką uczelnią była na przykład “Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie”, która złożyła 31 wniosków, a uzyskała 1 grant. Z drugiej strony są też takie instytucje, jak np. Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, który złożył tylko jeden wniosek, ale w konsekwencji jednostka uzyskała 100% skuteczności. Wśród instytucji, które składają większą liczbę wniosków największą skutecznością pochwalić się mogą instytuty nauk ścisłych PAN: Instytut Chemii Organicznej PAN złożył 18 wniosków, a uzyskał 15 grantów, a Instytut Paleobiologii PAN złożył 10, a uzyskał 8.

Wykres 2. pokazuje zależność między liczbą składanych wniosków a liczbą sukcesów. Jest ona silna, choć lekko S-kształtna. W 2013 roku krakowski UJ złożył najwięcej grantów (872 wnioski), ale pod względem skuteczności jest dopiero na trzecim miejscu. Fakt ten mógłby bronić ulokowany w Krakowie NCN przed zarzutem stronniczości (z tą oceną przez chwilę się wstrzymajmy). Wykres wydaje się zresztą przekonywać, że wśród 25 wziętych pod uwagę uczelni trudno dostrzec jednoznaczne symptomy  dyskryminacji. Uczelnie składają wnioski stosownie do swojego aktualnego potencjału. Jeśli go wyraźnie przekraczają, mogą się liczyć z mniejszą średnią skutecznością albo – przy odrobinie szczęścia – z większą pulą uzyskanych środków. Wydaje się zatem, że w tej specyficznej “grze hazardowej” wypada fortunie dawać przynajmniej szansę – “kupować losy”. Liczy się w bowiem zarówno jakość, jak ilość. Jednocześnie stosunek nakładów (na złożenie wniosku) do korzyści (jakie uzyskuje badacz i jego uczelnia) powinien być jednoznaczną zachętą do pracy nad projektami badawczymi.

Tak się jednak nie dzieje. Nie dysponujemy kompletnymi danymi na temat liczby pracowników poszczególnych uniwersytetów, ale łatwo dać wybiórczą ilustrację. UJ ma co prawda 3 razy więcej pracowników niż UwB, ale jednocześnie składa 10 razy więcej wniosków; UMK ma o jedną trzecią pracowników mniej niż UW, ale składa prawie 3 razy mniej wniosków. Dlaczego tak się dzieje? Pierwsza prawdopodobna odpowiedź dotyczy tego, w jakim stopniu pracownicy definiują swoją rolę jako naukowca, a w jakim jako nauczyciela. Niestety taka definicja sytuacji utrwalana jest przez instytucjonalną konstrukcję systemu finansowania uczelni (pieniądze idą głównie za studentem, a nie za jakością badań). Drugie wyjaśnienie mówi, że pracownicy słabszych uczelni składają względnie mało wniosków, ponieważ są przekonani o mniejszych szansach sukcesu. Wykres 1. pokazał, że są ku temu podstawy, jednak warto zwrócić uwagę na to, że dysproporcje skuteczności są znacznie mniejsze niż dysproporcje podjętych prób.

 

scatterJest jeszcze jedna rzecz, która liczy się może najbardziej – suma, na jaką projekt opiewa. Z punktu widzenia uczelni (konsumowanych kosztów pośrednich) jest to niewątpliwie statystyka ważniejsza, niż sama liczba realizowanych projektów. Wykres 3. ujmuje łączną kwotę finansowania uzyskaną przez 40 kluczowych polskich uczelni. Kształt rozkładu nie pozostawia wątpliwości, że różnice są bardzo duże. W ramach prezentowanego zestawienia 10% najskuteczniejszych uczelni konsumuje ponad połowę środków. Co ciekawe UJ wypada w tym zestawieniu lepiej niż UW, a zatem mimo nieco mniejszej liczby uzyskanych grantów uzyskał największe ogólne korzyści.

ncnWykres nie pozostawia złudzeń – pod względem skali prowadzonych badań w Polsce jest kilka osobnych klas uczelni. Do pierwszej nalezą tylko UJ i UW. Do drugiej UAM i UWr. Dalszy podział staje się coraz bardziej płynny, ale także ma coraz mniejszy sens – udział środków grantowych w całkowitym budżecie uczelni staje się po prostu (w większości przypadków) mało znaczący.